Zienswijze Cuypersgenootschap inzake het verbouwen van de Sint Werenfriduskerk in Workum

3 maart 2022

A.J. van der Wal

De Werenfriduskerk is rijksmonument en nu nog in gebruik als rooms-katholieke kerk. In het kader van de voorgenomen verkoop en sluiting zijn plannen ontwikkeld voor de verbouw tot zorgappartementen. Het is de bedoeling dat het grootste deel van de inventaris wordt verplaatst naar de Sint-Urbanuskerk van architect P.J.H. (Pierre) Cuypers te Bovenkerk, gemeente Amstelveen.

De kerk dateert uit 1876-1877 en werd tezamen met de in dezelfde tijd gebouwde pastorie ontworpen door architect Alfred Tepe (1840-1920). Kerk, pastorie en begraafplaats vormen een ensemble. Voor de oprichting van het Bisdom Groningen in 1956 lag Workum in het Aartsbisdom Utrecht. De Werenfriduskerk is een voorbeeld van de Utrechtse richting in de neogotiek. De Utrechtse variant binnen de Nederlandse neogotiek werd ontwikkeld door het in 1869 opgerichte Sint-Bernulphusgilde. Daardoor verschilde de Utrechtse School van de door P.J.H. Cuypers gedomineerde Amsterdamse richting in de Nederlandse neogotiek, die in het bijzonder door Franse voorbeelden werd beïnvloed.

Uitgangspunt voor het Bernulphusgilde was de eenheid tussen architectuur en kerkinrichting. Kerkgebouw, inventaris, vloeren, ramen, wand- en gewelfschilderingen dienden als een eenheid tot stand te worden gebracht. Het interieurensemble is opgezet als een Gesamtkunstwerk, met onder meer een hoogaltaar van Mengelberg en ramen van Geuer. Weinig kerken van het Bernulphusgilde bleven zo gaaf behouden als deze, inclusief de kerkpolychromie op wanden, kolommen en gewelven.

Onze zienswijzen betreffen de verbouw van de kerk tot appartementen en de verplaatsing van de samenstellende onderdelen van het interieurensemble naar een andere locatie. De verbouwplannen voor de kerk, ingezien door het Cuypersgenootschap, getuigen van de bereidheid van de architect om zich te verdiepen in de eigenheid van het kerkgebouw. Desondanks zullen wij ons sterk maken voor handhaving van het bestaande interieurensemble.

Door het verplaatsen van onderdelen naar – Bovenkerk, maar ook wanneer het om een andere plek zou gaan – worden ze onttrokken aan de historische context, waarvan ze naar hun eigenheid deel uitmaken. Door de actuele afstoting en herbestemming van kerken en kapellen, staan de nu nog gave interieurs onder druk. Temeer omdat de waardevolle betekenis van de kerk in Workum door de aanwijzing als rijksmonument metterdaad is onderkend, is het van belang om het interieurensemble dan ook intact te laten.